Trochę teorii

Sytuacje, które mogą powodować stres, charakteryzują się tym, że uniemożliwiają zaspokojenie ważnych potrzeb biologicznych czy uczuciowych. Wyróżniamy stres biologiczny i stres psychologiczny. Stres biologiczny to stan, którego doświadczamy w stanach zagrożenia życia lub zdrowia. Stres psychologiczny pojawia się przed wymaganiami, bądź w skutek utraty kontroli, które postrzegamy, jako przekraczające nasze możliwości. Hormony wydzielane przez organizm w czasie stresu to adrenalina i kortyzol. Dodają energii i mobilizują do działania, jednak ich przedłużone działanie wpływa niekorzystnie i może prowadzić do poważnych problemów ze zdrowiem.

Przyczyny stresu

W życiu każdego młodego człowieka zdarza się wiele sytuacji, które mogą wywoływać napięcie. Wystąpienie u dziecka reakcji stresowej zależy od jego poznawczej, czyli subiektywnej oceny sytuacji. Można zauważyć, że to samo zdarzenie u jednego dziecka spowoduje reakcję stresową, a u innego ekscytujące wyzwanie. Reakcja ta będzie również bardziej lub mniej nasilona u różnych dzieci. Źródłem stresu może być dom rodzinny (np. zbyt wysokie wymagania ze strony rodziców, rozwód rodziców, kłótnie z rodzeństwem), szkoła (np. wystąpienia publiczne, obciążenie obowiązkami szkolnymi, sprawdziany, egzaminy, oceny) albo grupa rówieśnicza (np. brak akceptacji, wyśmiewanie, agresja ze strony kolegów) lub problemy związane z okresem dorastania (np. niespełniona miłość). Dodatkowo stresująco na dzieci może wpływać presja mediów społecznościowych i telewizja, które propagują wzorzec „idealnego człowieka”, czyli człowieka bez wad. Dziecko, porównując swoje życie z wizją życia prezentowanego w mediach, może doświadczać frustracji, smutku i czuć się gorsze.

Skutki stresu

Pod wpływem chwilowego działania adrenaliny do objawów fizycznych możemy zaliczyć: przyspieszone bicie serca, przyspieszony oddech, napięcie mięśni, suchość w ustach, biegunkę. Natomiast, jeśli nasz organizm wystawiony jest na długotrwałą ekspozycję na stres może towarzyszyć nam m.in.: niepokój, zmiana apetytu, uczucie zmęczenia, migreny, trudności w podejmowaniu decyzji, frustracja, słabsza zdolność koncentracji, trudności w przyswajaniu nowej wiedzy, utrata pewności siebie. Granica tolerancji na stres zależy od wielu czynników, np. cech osobowości, temperamentu, indywidualnych doświadczeń dziecka czy aktualnej sytuacji życiowej. Ciało dziecka wysyła sygnały, które powinny wzbudzić czujność rodziców. Rodzice powinni uważnie obserwować dziecko i w razie potrzeby skonsultować się ze specjalistą.

Jak pomóc dziecku poradzić sobie ze stresem?

Bez względu na wiek dziecka rodzice powinni zadbać o zaspokojenie podstawowych potrzeb. Priorytetowo musi być traktowana potrzeba miłości i bezpieczeństwa, która powinna być bezwarunkowa. Całkowita akceptacja kształtuje u dziecka stabilną i wysoką samoocenę, jeśli jest inaczej dziecko uczy się, że na miłość musi zasłużyć poprzez wyznaczone wymagania rodziców np. wzorowe zachowanie, doskonałe oceny czy wygrany turniej sportowy. Musi zrobić coś najlepiej, by być kochane. To pierwotne źródło stresu i frustracji u dzieci. Rodzice powinni pamiętać, że dobra relacja z dzieckiem oraz wsparcie ze strony najbliższych to jeden z fundamentalnych czynników budujących odporność na stres. Dzieci potrzebują komunikatów, że są dla nas ważne, że nie są same ze swoimi trudnościami. Problemy dziecka nigdy nie powinny być lekceważone lub też wyśmiewane przez dorosłego. Ważne jest, aby pozwolić dziecku być podmiotem w rozwiązywaniu problemu, zastanawiając się wspólnie nad jego rozwiązaniem. Nauczy to dziecko odpowiedzialności za rozwiązywanie trudności i da poczucie sprawstwa. Cenne jest, jeśli rodzic podzieli się z dzieckiem sytuacją ze swojego dzieciństwa, w której on sam odczuwał stres. Pomoże to zbudować dziecku obraz, że nie jest one odosobnione w przeżywaniu tej emocji. Pamiętajmy, że dzieci to najlepsi obserwatorzy na świecie. Bądźmy dla nich przykładem i pokazujmy jak w konstruktywny sposób, my rodzice, radzimy sobie ze stresem. Istotne jest, aby, nasze codzienne myślenie było pozytywne, a w naszym życiu oprócz obowiązków znalazło się również miejsce na przyjemności. Każdy mały człowiek powinien odpowiedzieć sobie na pytanie o to, co sprawia mu przyjemność. Zadbać, o to, by w ciągu dnia zrobić coś dobrego dla siebie. Dla jednych będzie to rysowanie, dla innych słuchanie muzyki, aktywność fizyczna, zabawa z psem, oglądanie filmu czy czytanie książki. Doświadczanie przyjemności z wykonanych zadań zapewni dzieciom poczucie odprężenia i pomoże znaleźć nową perspektywę. Pomocne również w zmniejszaniu skutków stresu u dzieci jest zapewnienie odpowiedniej ilości potrzebnych minerałów w diecie. Jednym z najważniejszych pierwiastków niwelujących objawy stresu jest magnez. Skutecznym sposobem na radzenie sobie ze stresem jest relaksacja. Nic tak dobrze nie uspakaja ciała i nie wycisza myśli, jak systematycznie praktykowane techniki relaksacyjne. Najprostszą techniką relaksacyjną jest świadome oddychanie. Wymaga ono skupienia się na głębokim oddechu i pracy nad jego wyrównaniem. (Wdychamy powietrze nosem, a wypuszczamy w zwolnionym tempie ustami). Inną techniką radzenia sobie ze stresem jest relaksacja progresywna Jacobsona. Podstawą treningu Jacobsona jest napinanie i rozluźnianie określonych grup mięśni. Koncentrujemy się w ten sposób po kolei na poszczególnych partiach ciała. Istotą ćwiczenia jest świadome zauważenie różnicy w odczuciach między napiętymi, a rozluźnionymi mięśniami. (Darmowe nagranie audio do treningu Jacobsona można pobrać ze strony www.relaksacja.pl). Trening autogenny Schulza to kolejna wykorzystywana technika relaksacyjna, która świetnie sprawdza się w przypadku zapobiegania skutkom stresu u dzieci. Jest ona systemem ćwiczeń, nakierowanym na maksymalne zrelaksowanie ćwiczącego wykorzystując metody stosowane w jodze oraz podczas medytacji. Dodatkową możliwością uczenia dzieci relaksacji poprzez medytację jest holenderska książka Eline Snel „Uważność i spokój żabki”. Uczy ona uważności, koncentracji, skupiania uwagi na tym, co jest „tu i teraz” oraz pomaga w odnalezieniu wewnętrznego spokoju.

Podsumowując pamiętajmy, o tym, że stresu nie da się całkowicie wyeliminować z życia naszych dzieci. Jako rodzice możemy jedynie wpływać na kompetencje dzieci w radzeniu sobie ze stresem. Uczyć je sposobów pokonywania trudności, ukierunkowywać na pozytywne myślenie, budować sieć wsparcia w gronie rodzinnym i rówieśniczym oraz stosować relaksację. Tak wyposażone dziecko na pewno częściej będzie odczuwało stres, jako bodziec do podejmowania nowych wyzwań, niż jako emocję zagrażającą.     

Bibliografia:

  1. I. Sosin, Psychoedukacja, wyd. Raabe, 2014
  2. M. Greenberg, Mózg odporny na stres, Poznań 2018
  3. Strona internetowa www.relaksacja.pl

Opracowała Sandra Dobrowolska - psycholog

Początek strony